Sümela ismi, Manastırın inşa edildiği yıllardaki yerel dilde kara, siyah karanlık anlamına gelen “melas” kelime kökünden türemektedir.
Sümela’nın ismi  aslında etimolojik olarak kurulmuş olduğu dağdan türemektedir. Soğanlı Dağ’ının kuzey yamacında yer alan silsilenin adı, Sümela’nın kurulduğu dönemde “Kara Dağlar” Oros Melas olarak bilinmektedir, ya da Sümela’nın kurucuları kuzey yamaçlardaki silsileye bu adı vermişlerdir. Manastır’ın orijinal ismi “Karadağın Bakiresi/Karadağ’daki Tanrı Anası” anlamlarına gelen “Panagia Sou Melas”tır (Παναγία Σουμελά) )سوما له) ve Osmanlı İmparatorluğu kayıtlarında Manastır, “Su(o)male şeklinde yer almaktadır. Yunan dilinde “stou mela” kelimesi “mela’da” karadaki, siyahdaki, karadağdaki anlamlarına gelmektedir. Sümela’nın bulunduğu bölgedeki yerel aksanda; “stou mela” kelimesindeki “t” ünsüzü düşerek zaman içinde “sou mela” formuna dönüşmüştür ve yine aynı şekilde “mela’da” anlamını ifade etmeye devam etmiştir. Böylece, Sümela kelimesinin etimolojik kökü, “Panagia Sou Melas” yani “Karadağ’daki Tanrı Anası Meryem” anlamındadır. Panagia’nın, Hristiyan inancına göre Theotoks ile birlikte Tanrı anası anlamında Meryem’in sıfatlarından birisi olarak kabul edilir. Panagia kelimesi ve Sou Melas bileşeni zaman içinde birleşerek Soumela formuna, ya da bugün Türkçede kullanıldığı şekli ile; “Sümela” şekline dönüşmüştür. Tüm zikredilen etimolojik isimlendirme köklerinin Sümela’nın kurulmuş olduğu Karadağlar ve kutsal ikona rivayetleri ile yakından ilgisi vardır. Dilimizdeki “Meryemana” kelimesi de “Panagia”nın Türkçe karşılığıdır.