Cumhuriyet Dönemi’nden sonra Sümela Manastırı harabe içinde kalmasına rağmen, çevrede bulunan bölge halkı burayı ziyaret etmeye devam etti. Trabzon’daki Santa Maria Kilisesi’nin bir rahibi olan Padre Leonardo (1935-1961), Türk arkadaşlarıyla avlanmaya gidiyordu. O, terkedilmiş Sümela’nın dikkatlice tasvirlerini yaparak Trabzon’a getirdi. 1953’te Nato Antlaşmaları çerçevesinde Amerikan subaylarından oluşan ilk grup Trabzon’a geldi. Amerikalılar, karargahlarını daha sonra Boztepe’de inşa ettiler. Sümela’ya turistik amaçlı ilk seyahati, Amerikalı subaylar gerçekleştirdi. Dönemin Turizm Bakanı Sümela ile ilgilendi. Eski katır yolu doğrultusunda bir yol yaptırdı.
‍
Sahipsiz kalan manastır 1960’larda bir yangın daha geçirmiş ve ahşap kısımları ortadan kalkmıştı. 1962’de ziyaretçiler Orman İstasyon Şefliği’nde tutulan anahtarla manastırın kapısını açtırıp gezmişlerdi.
‍
Sümela Manastırı, 1972 yılında. Kültür Bakanlığı tarafından koruma kapsamına alındı. 1986’da resmen ziyarete açıldı. 1986-1993 yılları arasında manastır, 364.632’si yerli, 154.135 yabancı olmak üzere 518.767 turist tarafından ziyaret edildi.