1987 yılı restorasyon çalışmaları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Karadeniz Teknik Üniversitesi (KTÜ) Mimarlık Fakültesine hazırlatılmıştır. Bu çalışmada: kaya kilisesi, ayazma, mutfak ve çevresinin rölöve-restorasyon çalışmaları yapılmıştır.
‍
1990 yılı restorasyon çalışmaları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihale edilerek Rölöve tespit çalışmaları Yük. Mim. Oktay BAYAR tarafından hazırlanmıştır.
‍
1990 yılı restorasyon çalışmaları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihale edilerek Rölöve-restitüsyon-Restorasyon ve Çevre düzenleme projeleri Diker İnş. Ltd. Şti. stüdyolarında tespit çalışmaları Yük. Mim. Oktay BAYAR tarafından hazırlanmıştır. 

1993 yılı restorasyon çalışmaları T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihale edilerek hazırlanan Rölöve-Restitüsyon ve Restorasyon projeleri Trabzon Kültür Tabiat Varlıkları Koruma Kurulunun 27.12.1993 tarih ve 1863 sayılı kararı ile onaylanmıştır. 

1995-1997 yılı restorasyon çalışmaları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihale edilerek DİKER İnş. Ltd. Şti. tarafından hazırlanmıştır.

1998-2000 yılı restorasyon çalışmaları T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından ihale edilerek ALAY İnş. Taahhüt. Sanayii ve Ltd. Şti. tarafından yapılmıştır.  

2006 yılı restorasyon çalışmaları için T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından gönderilen 393.000 Ytl. Ödenek Trabzon Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü tarafından Manastırın ahşap döşemeleri ve sıva çalışmaları için kullanılmıştır. 

22.09.2015 tarihinden itibaren Sümela Manastırı, çevresindeki kaya ıslahı projelerine yönelik güçlendirme ve restorasyon çalışmaları kapsamında ziyarete kapatılmıştır. Trabzon Yatırım İzleme ve Koordinasyon Başkanlığı tarafından restorasyon ihalesi gerçekleştirilmiş olup 15.02.2016 tarihinde Ermiş İnş.  SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ. firması ile 6.872.405,97 TL. bedelli sözleşme imzalanmıştır. Manastırda, kaya ve buz kütlelerinin düşerek olumsuzluğa yol açmaması için endüstriyel dağcılardan oluşan özel ekiple sürdürülen yamaç ıslah çalışması yapılmıştır. 3 aşamada, 79 bin metrekare alanda yürütülen çalışmalarda, ziyaretçilerin can güvenliğinin sağlanması amacıyla yaklaşık 4 bin ton ağırlığındaki kayaların temizliği yapılmıştır. Sümela Manastırı'nda riskli görülen yaklaşık 360 tonluk kaya kütlesi de çelik ağla bohçalama yöntemiyle bulunduğu alana sabitlenmiştir. Manastıra giden 300 metrelik yürüyüş yolunun yeniden düzenlendiği alanda tarihi su kemerleri, gişe binası ile manastıra çıkan merdivenler restore edildi.  Yaklaşık 4 yıl süren restorasyonun ardından Sümela Manastırı'nın birinci avluya kadarki ilk kısmı, 25.05.2019 tarihinde ziyarete açılmıştır.

“Trabzon Sümela Örenyeri Çevresindeki Taş Düşme Tehlikesi Önlemleri”  yapım işi kapsamında Trabzon Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğünce 24.01.2019 tarihinde ihalesi gerçekleştirilen ve hali hazırda yürütülen bu çalışmanın sözleşme bedeli 34.400.000,00 TL’dir. Yüklenici firma KARACAN Grup İnşaat Makine Müh. İthalat İhracat Ltd. Şti. ile 01.03.2019 tarihinde sözleşme imzalanmış olup; 06.03.2019 tarihinde yer teslimi yapılmıştır. Sözleşmesine göre iş bitim tarihi 18.07.2020 (500 gün)’dir.